Selamlar sevgili yazılım meraklıları!
Faik Yılmaz olarak, bu blogda sizlerle yazılım serüvenimden kesitler paylaşıyorum. Programlamaya ilk başladığımda, kodun nasıl “düşündüğünü” anlamak bana biraz sihir gibi gelirdi. Özellikle de programın çalışma akışını istediğimiz gibi yönlendirmemizi sağlayan o temel yapılar… İşte bugün, C programlama dilinin kalbinde yer alan ve kodunuzun hangi durumlarda ne yapacağına karar vermenizi sağlayan kontrol deyimleri konusuna dalacağız. Kendi tecrübelerimle yoğurduğum bu rehberde, bu deyimlerin ne işe yaradığını, çeşitlerini ve nasıl kullanıldığını en basit haliyle anlatacağım.
Kontrol Deyimleri Nedir ve Neden Yazılımda Bu Kadar Önemlidir?
En basit tanımıyla kontrol deyimleri, programınızın çalışma akışını belirleyen komutlardır. Normalde kod yukarıdan aşağıya doğru adım adım çalışır, değil mi? Ama gerçek dünya problemleri bu kadar doğrusal değildir. Bazen bir koşul doğruysa bir şey yapmamız, yanlışsa başka bir şey yapmamız gerekir. Veya belirli bir işlemi defalarca tekrarlamamız gerekebilir. İşte tam bu noktada kontrol deyimleri devreye girer.
Bu deyimler sayesinde kodunuzun belirli kısımlarını atlayabilir, belirli koşullara bağlı olarak farklı yollara sapabilir veya belli kod bloklarını tekrar tekrar çalıştırabilirsiniz. Tecrübeli bir yazılımcı olarak söyleyebilirim ki, bu yapılar olmadan anlamlı ve etkili programlar yazmak neredeyse imkansızdır. Programınızın “beyni” gibi düşünebilirsiniz; karar veren ve eylemleri planlayan kısım.
C Dilindeki Kontrol Deyimi Çeşitleri: Temel Yapı Taşları
C dilinde program akışını yönetmek için kullanabileceğimiz üç ana kontrol deyimi kategorisi vardır. Bunlar: Koşullu Deyimler, Atlatma (Jump) Deyimleri ve Döngü (Iteration) Deyimleri. Her birinin farklı bir amacı ve kullanım alanı bulunur.
Karar Verme Zamanı: Koşullu Deyimler
Koşullu deyimler, adından da anlaşılacağı gibi, belirli bir koşulun (ifadenin) doğru veya yanlış olmasına göre farklı kod bloklarının çalışmasını sağlarlar. Tıpkı hayatta verdiğimiz kararlar gibi: “Eğer yağmur yağıyorsa şemsiye al, yoksa alma.” Yazılımda da aynı mantıkla çalışırız.
if Deyimi
En temel koşullu deyimdir. Belirtilen koşul doğruysa içindeki kod bloğu çalışır. Koşul yanlışsa, o blok tamamen atlanır ve program akışı if bloğundan sonraki ilk satırdan devam eder.
Sözdizimi:
if (koşul_ifadesi) {
// Koşul doğruysa çalışacak kod
}Örnek:
#include <stdio.h>
int main() {
int sayi = 10;
if (sayi > 5) {
printf("Sayı 5'ten büyüktür.n");
}
printf("Program sonu.n");
return 0;
}Bu örnekte, sayi > 5 koşulu doğru olduğu için “Sayı 5’ten büyüktür.” yazısı ekrana basılır. Eğer sayi değişkeninin değeri 3 olsaydı, if bloğu içindeki kod çalışmazdı.
if-else Deyimi
Bu yapı, if deyiminin bir adım ötesidir. Bir koşul doğruysa bir kod bloğu, yanlışsa başka bir kod bloğu çalışır. İki alternatiften birini seçmek gerektiğinde idealdir.
Sözdizimi:
if (koşul_ifadesi) {
// Koşul doğruysa çalışacak kod
} else {
// Koşul yanlışsa çalışacak kod
}Örnek:
#include <stdio.h>
int main() {
int sayi = 5;
if (sayi > 5) {
printf("Sayı 5'ten büyüktür.n");
} else {
printf("Sayı 5 veya daha küçüktür.n");
}
printf("Program sonu.n");
return 0;
}Burada sayi > 5 koşulu yanlış olduğu için else bloğu çalışır ve “Sayı 5 veya daha küçüktür.” yazısı ekrana basılır.
İç İçe if-else (Nested if-else)
Daha karmaşık karar mekanizmaları için if veya else bloklarının içine başka if-else yapıları yerleştirebiliriz. Bu, birden fazla koşulu aynı anda veya sıralı olarak kontrol etmemizi sağlar.
Sözdizimi:
if (koşul1) {
// Koşul1 doğruysa
if (koşul2) {
// Koşul1 ve Koşul2 doğruysa çalışacak kod
} else {
// Koşul1 doğru ama Koşul2 yanlışsa çalışacak kod
}
} else {
// Koşul1 yanlışsa
if (koşul3) {
// Koşul1 yanlış ama Koşul3 doğruysa çalışacak kod
} else {
// Koşul1 ve Koşul3 yanlışsa çalışacak kod
}
}Gerçek hayatta bunu bir senaryo üzerinde düşünelim: Bir öğrencinin hem dersi geçmiş olması (koşul1) hem de ödevini teslim etmiş olması (koşul2) durumunda sınıfı geçmesi gibi. Ya da dersi geçememişse (koşul1 yanlış), telafi sınavına girme hakkı var mı (koşul3)? Bu tür durumları yönetmek için iç içe if-else kullanılır.
if-else-if Merdiveni (Ladder)
Birden çok olasılık arasından birini seçmeniz gerektiğinde if-else-if merdiveni kullanışlıdır. Program, koşulları yukarıdan aşağıya doğru kontrol eder ve ilk doğru koşulun bloğunu çalıştırır. Hiçbir koşul doğru değilse, en sondaki isteğe bağlı else bloğu çalışır.
Sözdizimi:
if (koşul1) {
// Koşul1 doğruysa çalışacak kod
} else if (koşul2) {
// Koşul1 yanlış ve Koşul2 doğruysa çalışacak kod
} else if (koşul3) {
// Koşul1 ve Koşul2 yanlış ve Koşul3 doğruysa çalışacak kod
}
// ... daha fazla else if
else {
// Yukarıdaki koşulların hiçbiri doğru değilse çalışacak kod
}Örneğin, bir öğrencinin notuna göre harf notu belirlemek: 90-100 arası A, 80-89 arası B, vb. Bu durumda her not aralığı için bir else if kullanabilirsiniz.
#include <stdio.h>
int main() {
int not = 75;
if (not >= 90) {
printf("Harf Notu: An");
} else if (not >= 80) {
printf("Harf Notu: Bn");
} else if (not >= 70) {
printf("Harf Notu: Cn");
} else if (not >= 60) {
printf("Harf Notu: Dn");
} else {
printf("Harf Notu: F (Kaldı)n");
}
return 0;
}Bu kodda not 75 olduğu için “Harf Notu: C” çıktısını alırsınız.
Akışı Yönlendirme: Atlatma (Jump) Deyimleri
Atlatma deyimleri, programın normal, sıralı çalışma akışını aniden değiştirmek için kullanılır. Bir döngüden hemen çıkmak, bir döngünün o anki adımını atlamak veya kodun başka bir noktasına zıplamak gibi durumlar için idealdir.
break Deyimi
break deyimi genellikle döngüler (for, while, do-while) veya switch blokları içinde kullanılır. Karşılaşıldığında, içinde bulunduğu en yakın döngüyü veya switch bloğunu anında sonlandırır ve program akışını o bloğun hemen dışındaki ilk komuta taşır.
Sözdizimi:
break;Örnek: Belirli bir sayıya ulaştığında döngüyü durdurmak:
#include <stdio.h>
int main() {
for (int i = 1; i <= 10; i++) {
if (i == 5) {
break; // i 5 olduğunda döngüyü sonlandır
}
printf("%d ", i);
}
printf("nDöngüden çıkıldı.n");
return 0;
}Bu kodun çıktısı “1 2 3 4” olacak ve ardından “Döngüden çıkıldı.” yazacaktır. i 5 olduğunda döngü kırılır.
continue Deyimi
continue deyimi de döngüler içinde kullanılır. Ancak break gibi döngüyü sonlandırmaz. Sadece döngünün o anki iterasyonunda continue‘dan sonra gelen kodları atlar ve döngünün bir sonraki iterasyonuna geçer.
Sözdizimi:
continue;Örnek: Belirli bir sayıyı atlamak:
#include <stdio.h>
int main() {
for (int i = 1; i <= 5; i++) {
if (i == 3) {
continue; // i 3 olduğunda bu iterasyonun geri kalanını atla
}
printf("%d ", i);
}
printf("nDöngü bitti.n");
return 0;
}Bu kodun çıktısı “1 2 4 5” olacak ve ardından “Döngü bitti.” yazacaktır. i 3 olduğunda printf satırı atlanır.
goto Deyimi (Genellikle Kaçının!)
goto deyimi, programın çalışma akışını kod içindeki belirli bir “etiket”e yönlendirir. Etiket, bir tanımlayıcı ve ardından iki nokta üst üste (:) ile belirtilir.
Sözdizimi:
goto etiket;
// ... başka kodlar ...
etiket:
// goto ile buraya zıplanırÖrnek:
#include <stdio.h>
int main() {
int i = 0;
loop_start: // Etiket
if (i < 3) {
printf("%dn", i);
i++;
goto loop_start; // Etikete geri dön
}
printf("Döngü bitti.n");
return 0;
}Bu kod 0, 1, 2 sayılarını ekrana basacak ve “Döngü bitti.” yazacaktır. Ancak, tecrübeli bir geliştirici olarak goto kullanımından genellikle kaçınmanızı tavsiye ederim. Kodun okunurluğunu ve takibini zorlaştırır, “spagetti kod” denilen karmaşık yapılara yol açabilir. Çoğu durumda goto yerine döngüler veya fonksiyonlar kullanmak çok daha temiz ve anlaşılır çözümler sunar.
Tekrarlayan İşler: Döngü (Iteration) Deyimleri
Döngüler, belirli bir kod bloğunu bir koşul yanlış olana kadar veya belirli sayıda tekrarlamak için kullanılır. Aynı işlemi defalarca yapmanız gerektiğinde hayat kurtarıcılardır. Örneğin, bir dizinin tüm elemanlarını işlemek veya bir dosyanın içeriğini okumak gibi.
for Döngüsü
for döngüsü, genellikle kaç kez tekrar edeceğinizi önceden bildiğiniz durumlarda tercih edilir. Başlangıç değeri, koşul ve her iterasyon sonrası yapılacak güncelleme (artırma/azaltma) tek bir satırda tanımlanır.
Sözdizimi:
for (başlangıç; koşul; güncelleme) {
// Koşul doğru olduğu sürece çalışacak kod
}Örnek: 1’den 5’e kadar sayıları yazdırmak:
#include <stdio.h>
int main() {
for (int i = 1; i <= 5; i++) {
printf("%d ", i);
}
printf("nDöngü bitti.n");
return 0;
}Bu kod “1 2 3 4 5” çıktısını verir. i 1’den başlar, her adımda ekrana basılır ve 1 artırılır. i 6 olduğunda i <= 5 koşulu yanlış olur ve döngü sonlanır.
while Döngüsü
while döngüsü, bir koşul doğru olduğu sürece çalışır. Genellikle kaç kez tekrar edeceğinizi önceden bilmediğiniz, ancak bir koşulun gerçekleşmesini beklediğiniz durumlarda kullanılır. Koşul döngüye girmeden önce kontrol edilir.
Sözdizimi:
while (koşul) {
// Koşul doğru olduğu sürece çalışacak kod
// Koşulu yanlış yapacak bir şeyler burada yapılmalı!
}Örnek: Kullanıcı ‘q’ girene kadar giriş almak:
#include <stdio.h>
int main() {
char karakter;
printf("Çıkmak için 'q' girin.n");
// İlk karakteri al
scanf(" %c", &karakter); // Boşluk, önceki newline karakterini yoksayar
while (karakter != 'q') {
printf("Girdiğiniz karakter: %cn", karakter);
printf("Çıkmak için 'q' girin.n");
scanf(" %c", &karakter);
}
printf("Program sonlandı.n");
return 0;
}Bu döngü, kullanıcı ‘q’ karakterini girene kadar devam eder. Dikkatli olunması gereken nokta, döngü içindeki kodun bir noktada koşulu yanlış yapacak bir değişiklik yapması gerektiğidir, aksi halde sonsuz döngüye girersiniz!
do-while Döngüsü
do-while döngüsü de while döngüsüne benzer, ancak temel bir farkı vardır: Koşul döngü bloğu çalıştıktan sonra kontrol edilir. Bu, döngü içindeki kodun en az bir kere çalışacağının garanti olduğu anlamına gelir.
Sözdizimi:
do {
// Kod en az bir kere çalışacak
// Koşulu yanlış yapacak bir şeyler burada yapılmalı!
} while (koşul); // Koşul burada kontrol edilirÖrnek: Kullanıcıdan geçerli bir giriş almak (girilen değer belirli bir aralıkta olana kadar):
#include <stdio.h>
int main() {
int sayi;
do {
printf("Lütfen 1 ile 10 arasında bir sayı girin: ");
scanf("%d", &sayi);
} while (sayi < 1 || sayi > 10); // Sayı bu aralıkta DEĞİLSE döngü devam eder
printf("Teşekkürler, geçerli bir sayı girdiniz: %dn", sayi);
return 0;
}Burada, kullanıcı geçerli (1-10 arası) bir sayı girene kadar sormaya devam eder. İlk girişte bile döngü bloğu bir kere çalışır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Bu konularda sıkça karşılaştığım bazı sorular ve cevaplarım:
Koşullu deyimlerde “if” ile “else if” arasındaki fark nedir?
if ilk koşulu belirtir. Birçok farklı koşulu sırayla kontrol etmek istediğinizde, ilk if‘ten sonra diğer koşullar için else if kullanırsınız. Program ilk doğru if veya else if bloğunu bulur ve diğerlerini atlar. Tek bir koşulunuz varsa sadece if yeterlidir; iki olasılık varsa if-else, ikiden fazla olasılık varsa genellikle if-else-if merdiveni kullanılır.
C’de sonsuz döngüyü nasıl önlersiniz?
Sonsuz döngü, döngünün sonlanma koşulunun hiçbir zaman yanlış olmaması durumudur. Bunu önlemek için, döngü içindeki kodun mutlaka döngü koşulunu etkileyen ve bir noktada koşulun yanlış hale gelmesini sağlayan bir mekanizma içermesi gerekir (örneğin, döngü değişkenini artırmak/azaltmak, bir bayrak değişkenini değiştirmek, kullanıcıdan çıkış komutu almak gibi).
“continue” deyiminin amacı nedir?
continue deyimi, döngünün mevcut iterasyonunda kendisinden sonra gelen kodları atlamak ve döngünün bir sonraki iterasyonuna geçmek için kullanılır. Belirli koşullarda döngü içindeki bazı işlemleri yapmak istemediğinizde faydalıdır.
“break” deyimi nasıl çalışır?
break deyimi, içinde bulunduğu en yakın döngüyü (for, while, do-while) veya switch bloğunu tamamen sonlandırır. Acil çıkış yapmak veya belirli bir koşul sağlandığında döngüyü erken bitirmek için kullanılır.
Anlayacağınız Üzere…
C dilindeki kontrol deyimleri, yazdığınız programlara hayat veren temel araçlardır. Karar verme, atlama ve tekrarlama yetenekleri sayesinde çok daha karmaşık ve işlevsel uygulamalar geliştirebilirsiniz. Bu yapıları sağlam bir şekilde anlamak, yazılım geliştirme yolculuğunuzda atacağınız en önemli adımlardan biridir.
Unutmayın, pratik yapmak bu işin altın kuralı. Anlattığım her bir kontrol deyimini kendiniz kodlayıp farklı senaryolarda deneyin. Hatalar yapmaktan çekinmeyin, çünkü en iyi öğrenme şekli budur. Eğer aklınıza takılanlar olursa çekinmeden sorun. Başka yazılarda görüşmek üzere, bol kodlu günler!